Witamina.info.pl Centrum Informacji o Witaminach

Witamina A (retinol)

Witamina A (retinol) w czystej postaci występuje tylko w produktach zwierzęcych. Podstawowym źródłem retinolu jest żółty barwnik roślinny - ß-karoten (prowitamina A), który po spożyciu rozpada się na dwie cząsteczki witaminy A dopiero w komórkach ściany jelit oraz w wątrobie. Retinol w 90% magazynowany jest w wątrobie, pozostałe 10% znajduje się we krwi w połączeniu z białkiem – specyficzną globuliną. Wydalany jest z kałem lub moczem w postaci glukuronianów.

Zapotrzebowanie i źródła witaminy A

Dzienne zapotrzebowanie dorosłego człowieka na witaminę A może się różnić w zależności od warunków otoczenia i stylu życia. Ustawowo przyjęto średnią zalecanego dziennego spożycia (RDA) witaminy A na poziomie 800 µg. Można je zaspokoić poprzez spożycie owoców lub innych części roślin bogatych w karoten np. liści szpinaku lub szczawiu, owoców papryki, natki pietruszki, owoców moreli, liści kopru, korzenia marchwi, przecieru pomidorowego. Wystarczy zaledwie 50 g surowych części roślinnych. W medycynie ludowej jako bogate źródło karotenu stosowano chlorofilowo-karotenową pastę z igieł sosny. Bogatym źródłem prowitaminy A jest również olej palmowy, który zawiera do 80mg% karotenu i olej rokitnikowy (40mg%). Bogate w witaminę A są produkty pochodzenia zwierzęcego takie jak tran, wątroba, masło, jaja kurze. Niemowlęta otrzymują wystarczającą ilość retinolu z mlekiem matki. Witamina A przenika do pokarmu kobiecego, natomiast jej przenikanie przez barierę łożyskową jest zmienne. Prawidłowe stężenie retinolu w osoczu wynosi 30-70 µg/100 ml, w stanach niedoboru może być mniejsze niż 10 µg/100 ml.

Witamina A - znaczenie dla zdrowia

Witamina A jest bardzo istotna dla zdrowia, dlatego organizm ludzki magazynuje ją w dużych ilościach. Objawy awitaminozy pojawiają się dopiero po ok. 6-24 miesiącach całkowitego braku witaminy A w diecie. Czysta witamina A wchłania się dobrze z przewodu pokarmowego. Jednak ze względu na to, że jest rozpuszczalna w tłuszczach, jej wchłanianie może być utrudnione w zaburzeniach trawienia lub wchłaniania tłuszczów, niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki, chorobach zapalnych jelit, mukowiscydozie.

Objawy niedoboru witaminy A

Niedobór witaminy A lub jej brak manifestuje się wieloma objawami z różnych narządów, dlatego że witamina ta odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie komórek nabłonkowych skóry, rogówki, przewodu pokarmowego i oddechowego. Komórki nabłonkowe spłaszczają się, łuszczą i stają się mniej odporne na infekcje, stąd określana bywa mianem witaminy antyinfekcyjnej. Uszkodzeniu ulega nabłonek wyścielający gruczoły zewnątrzwydzielnicze, który w skrajnych wypadkach może ulegać zanikowi. Dotyczy to zarówno gruczołów skóry, trzustki, jak i nabłonka płciowego jąder, którego atrofia prowadzi do bezpłodności.

W niewielkiej ilości witamina A gromadzi się również w skórze, a jej poziom koreluje z poziomem ochrony słonecznej organizmu. Zwiększone przyjmowanie witaminy A może zwiększyć ochronę skóry aż do wartości porównywalnej z kosmetykiem o SPF 5 i zmniejszać zmiany zapalne wywołane przez promienie UV. Można stosować suplementy diety bogate w ß-karoten jako profilaktykę przeciwsłoneczną przed wakacyjnym urlopem.

Witamina A odgrywa kluczową rolę w procesie widzenia. Pręciki siatkówki oka zawierają barwnik rodopsynę, która pod wpływem światła ulega rozpadowi na retinen (pochodna witaminy A) i białko opsynę. Rozpad rodopsyny zapoczątkowuje wysyłanie impulsów nerwowych do mózgu, co w efekcie daje wrażenia świetle. W normalnych warunkach rodopsyna jest natychmiast odbudowywana, natomiast w przypadku niedoboru witaminy A jej resynteza jest opóźniona. Klinicznie występują objawy niezdolności widzenia w półmroku, tzw. kurza ślepota (ślepota zmierzchowa). Przy całkowitym, długotrwałym braku witaminy A następuje zrogowacenie nabłonka rogówki wywołujące ślepotę (kreroftalmia). Obecnie praktycznie nie spotyka się tej choroby.

Objawy nadmiaru witaminy A

Zbyt duża ilość witaminy A w diecie może wywołać objawy zatrucia. Ostre zatrucie manifestuje się wystąpieniem senności, zawrotów głowy, nudności, wymiotów, złuszczania naskórka, rumienia i świądu. Natomiast długotrwałe podawanie tej witaminy prowadzi do zespołu hiperwitaminozy A. Występują wtedy uczucie nadmiernego zmęczenia i senności, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, utrata apetytu, wymioty, powiększenie wątroby i śledziony, żółtaczka, zmniejszenie liczby limfocytów we krwi, skąpe krwawienia miesiączkowe. Ponadto mogą dołączyć się objawy ze strony układu kostnego w postaci spowolnienia wzrostu i przedwczesnego dojrzewania chrząstki wzrostowej u dzieci, pojawienia się bolesnego zgrubienia warstwy korowej kości piszczeli i strzałki oraz bóle stawowe. Dołącza się również drażliwość, bóle głowy, zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe. Skóra jest nadmiernie sucha, popękana i łuszcząca się. Wypadają włosy. Zespół podobnych objawów obserwowano u ludzi, którzy jedli wątrobę niedźwiedzi polarnych, wyjątkowo bogatą w tę witaminę.

Zastosowanie witaminy A

Zastosowanie witaminy A w leczeniu różnych schorzeń jest ograniczone ryzykiem pojawienia się działań niepożądanych, szczególnie przy długotrwałej terapii. Ponadto dawki powyżej 6000 jednostek na dobę podawane kobietom w ciąży mogą powodować wady u płodu. Witamina A rutynowo podawana jest w przypadku zaburzeń wchłaniania, np. u pacjentów z mukowiscydozą. Suplementacja tej witaminy jest pomocna w leczeniu przewlekłych schorzeń układu pokarmowego i oddechowego oraz w okulistyce w zespole suchego oka. Dobre efekty w leczeniu trądziku, rybiej łuski, łuszczycy uzyskuje się nakładając na skórę maści z witaminą A lub jej pochodnymi - retinoidami. Podobne maści w połączeniu z antybiotykami stosuje się w leczeniu ciężkich uszkodzeń skóry (np. termicznych, popromiennych). Witamina A może ulegać rozkładowi pod wpływem promieni UV, dlatego preparaty z jej dodatkiem należy chronić przed światłem.